Stap 5: plan maken

Naomi heeft bij stap 1 inzicht in haar eigen gedrag gekregen. Het is duidelijk geworden dat haar motivatie om de planning uit te voeren nog niet groot genoeg is. Bij stap 2 zijn we aan de slag gegaan met het vergroten van haar motivatie om te veranderen. Nadat Naomi de beslissing genomen had dat ze echt aan de slag wilde gaan met haar planning, heeft ze bij stap 3, het volgende doel gesteld: Ik ga de komende 6 weken 3 manieren uitproberen om me aan mijn planning te houden. Bij stap 4 bedacht Naomi manieren om haar doel te bereiken. Bij stap 5 gaan we al deze informatie in een plan zetten.

Wanneer je tieners begeleidt bij het leren, plannen en concentreren blijkt de grootste uitdaging vaak de motivatie te zijn. Wanneer die ontbreekt, heeft het aanleren van vaardigheden weinig zin. De leerling gaat er dan toch niks (of veel te weinig) mee doen, behalve als jij er steeds naast blijft zitten...

Dat is natuurlijk niet wat je wilt. Je wilt graag dat de leerling zelf met de geleerde vaardigheden aan de slag gaat. Bijvoorbeeld dat hij/zij zelf bedenkt om een planning te maken voor een toetsweek en deze ook uitvoert of zelf aanpassingen doet om zich beter te kunnen concentreren of zelf om hulp gaat vragen aan een docent als dat nodig is.

Daarvoor ontwikkelde ik 7 stappen om jouw leerlingen te leren leren, plannen en concentreren, waarbij je ze motiveert om dit ook echt te gaan doen.

In dit blog stap 5 van de 7 stappen.

Stap 5: plan maken

'Dit is een plan waar een leerling ook echt wat mee kan.' zegt een docent tijdens een training. 'Meestal zijn de plannen zo uitgebreid, dat de leerling zo veel in moet vullen en dan gebeurt er uiteindelijk nog niks mee.' 'En veel plannen worden vaak door anderen gemaakt, bijvoorbeeld het ondersteuningsteam, de leerling weet dan amper wat er instaat.' vult een collega aan.

Dit zijn de 2 grootste valkuilen bij deze stap. Een plan wat veel te uitgebreid is, waardoor het heel veel werk is om in te vullen. Tegen de tijd dat het plan klaar is, is de motivatie al verdwenen om het uit te voeren... Ook worden er vaak plannen voor een leerling gemaakt. Soms is dat iets wat er moet, dan moet er een handelingsplan voor een leerling zijn. Ook dan is het belangrijk dat de leerling er een eigen plan bij heeft.

Er is niet 1 standaard plan wat voor iedereen werkt. Helaas, dat zou wel handig zijn. Wel is dit natuurlijk uitgebreid onderzocht en zijn daar een aantal dingen uitgekomen die belangrijk zijn in een plan. Het plan wat ik gebruik en in dit blog beschrijf, is gebaseerd op Motiverende gespreksvoering en het boek De Ladder van Ben Tiggelaar. Bij het plan gaat het om het veranderen van gedrag. Je stelt hier dus een ontwikkeldoel voor op.

Het doel van het maken van een plan

Het maken van het plan mag in ieder geval niet het doel zijn! Het plan is een middel om het doel te behalen. Het plan moet de leerling motiveren om ook daadwerkelijk met het doel aan de slag te gaan. Daarvoor moet de leerling gemotiveerd zijn voor het doel (daar ben je in voorgaande stappen mee bezig geweest) en moet het plan echt van de leerling zijn.

Waarom dit zo belangrijk is? De stap van over een doel praten naar een plan maken om ook echt mee aan de slag te gaan, is groot. Het is de stap van zeggen dat je het een goed idee vindt om met dit doel aan de slag te gaan, naar je commitment geven op een plan, wat betekent dat je er ook echt mee aan de slag moet.

Wat er niet mag ontbreken in een plan

Doel: het doel wat je in stap 3 met de leerling besproken hebt.

Waarom: waarom wil je leerling dit doel behalen? Hier laat je de leerling nog eens herhalen waarom het belangrijk is om dit doel te behalen, om weer even stil te staan bij de motivatie, dit kan de leerling ook weer teruglezen op een moment dat het moeilijk wordt.

Gedrag: Welk concreet gedrag gaat de leerling laten zien om het doel te bereiken. Dit moet zo concreet zijn dat iemand anders het (zonder extra uitleg) ook uit kan voeren. -Ik ga beter mijn best doen voor wiskunde- is vaag, dat is door iemand anders niet uit te voeren.  -Ik stel 1 keer per week een vraag tijdens wiskunde- is concreet en uit te voeren voor een ander.
Vaak willen leerlingen meerdere dingen doen om hun doel te bereiken, toch is het belangrijk om er maar 1 uit te kiezen. Ga je teveel dingen tegelijk doen waar nieuw gedrag voor nodig is, dan is dat niet vol te houden.

Supporttechnieken: Wat kan helpen om het doel te behalen? Kijk hierbij altijd eerst naar aanpassingen in de omgeving van de leerling, hoe ziet de werkplek eruit bijvoorbeeld. Wat kan helpen om het nieuwe gedrag te laten zien en wat maakt het moeilijker om terug te vallen in oud gedrag. Je kiest voor 3 support technieken.

Haalbare eerste stap: Het gedrag waar de leerling voor kiest is meestal niet meteen haalbaar, dat is iets om naartoe te werken. Daarom kijk je eerst met de leerling naar wat is de eerste haalbare stap die je kunt zetten. Deze moet zo klein zijn dat deze 100% haalbaar is. Het liefst zo klein dat deze in 2 minuten uit te voeren is. Dit lijkt soms onbeduidend, maar dit is het zeker niet. Deze eerste stap zorgt ervoor dat de leerling in actie komt (succeservaring!) en de volgende stap is dan vaak zo gezet. Stel de eerste stap is: als ik morgen uit school kom dan ruim ik 2 minuten mijn bureau op. Als de leerling dan eenmaal bezig is, dan is de kans groot dat hij na 2 minuten denkt, ik ga nog even door. Die eerste stap kun je steeds verder uitbreiden.

Het plan van Naomi

In de vorige stap zijn er tijdens het bespreken van manieren om het doel te bereiken met Naomi meerdere manieren naar voren gekomen. Deze zou je allemaal uit kunnen werken tot gedrag. Belangrijk is dat je voor het plan laat kiezen uit 1 soort gedrag. Sommige dingen, zoals bij Naomi de plek van de planner, kun je gebruiken als support-techniek. Zo is elk plan, zelfs met hetzelfde doel, anders.

Doel: Ik ga de komende 6 weken 3 manieren uitproberen om me aan mijn planning te houden.

Waarom: goed gevoel over mezelf, meer zelfvertrouwen, werk op tijd af, rust, goede cijfers.

Gedrag: Ik schrijf elke doordeweekse avond 3 dingen in mijn planner die ik de volgende dag sowieso ga doen.

Supporttechnieken: planner op een vaste en zichtbare plek leggen, bijhouden of het gelukt is, mijn taken duren maximaal 15 minuten per taak.

Haalbare eerste stap: Ik schrijf vanavond op welke taak van 5 minuten ik morgen sowieso ga doen.

Klinkt logisch, maar is nog niet zo makkelijk

'Klinkt logisch, ik ga ermee aan de slag!' hoor ik vaak wanneer we in trainingen het plan bespreken. Wanneer we er dan mee gaan oefenen, blijkt het al wat lastiger te zijn dan gedacht. Het stellen van een doel, bepalen van gedrag en kiezen van support-technieken is nog niet zo simpel. Gelukkig is het te oefenen en baart oefening kunst ;)

Dat geldt uiteraard niet alleen voor deze stap, maar zeker ook voor voorgaande stappen: het ontlokken van verandertaal, het stellen van het doel en het bespreken van de manieren om een doel te bespreken. Ook dat klinkt logisch, maar in de praktijk blijkt het een uitdaging. Want welke vragen stel je dan om verandertaal te ontlokken, hoe voorkom je dat je een leerling toch weer tips gaat geven en hoe laat je de leerling echt over zichzelf nadenken waardoor deze tot inzichten komt.

Juist, je snapt het al. Ook hierbij gaat het om veranderen van gedrag. Jouw gedrag. Dit doen we stap voor stap, door te ervaren, samen te oefenen en in de praktijk te oefenen. Tot je merkt dat deze manier van gesprekken voeren steeds meer een nieuwe gewoonte voor je wordt.

Chantal (docent/mentor VO) volgende de training Motiverende gespreksvoering en zegt er o.a. het volgende over:

Het belangrijkste wat ik tijdens deze training heb geleerd is om te luisteren naar de leerling en het in gesprek gaan met de leerling, niet praten over de leerling maar met de leerling. Actie vanuit de leerling zelf laten komen in plaats van meteen in de reparatiemodus schieten en het voor de leerling willen oplossen.

Ik heb het verschil inmiddels bij een aantal leerlingen al gemerkt; hun behoudtaal is veranderd naar verandertaal en ze gaan zelf aan de slag met het aandragen en zoeken naar oplossingen die voor hun werken.

Klik hier om meer over de training te lezen en je in te schrijven.