Naomi heeft bij stap 1 inzicht in haar eigen gedrag gekregen. Het is duidelijk geworden dat haar motivatie om de planning uit te voeren nog niet groot genoeg is. Haar moeder heeft gezegd dat het handig zou zijn en verder heeft ze er zelf nog niet echt over nagedacht. Ook is door het invullen van de zelftest duidelijk geworden dat ze al veel vaardigheden rondom het plannen beheerst, maar dat het stellen van prioriteiten en het inschatten van de tijd een uitdaging voor haar zijn. Ze geeft aan dat ze vaak dingen uitstelt. Vooral omdat ze denkt dat het toch niet gaat lukken. Ze eindigt ons gesprek met een zucht 'het zou wel veel rust geven als ik niet meer zou uitstellen, dan is het toch wel handig om mijn planning uit te voeren.'

Wanneer je tieners begeleidt bij het leren, plannen en concentreren blijkt de grootste uitdaging vaak de motivatie te zijn. Wanneer die ontbreekt, heeft het aanleren van vaardigheden weinig zin. De leerling gaat er dan toch niks (of veel te weinig) mee doen, behalve als jij er steeds naast blijft zitten...

Dat is natuurlijk niet wat je wilt. Je wilt graag dat de leerling zelf met de geleerde vaardigheden aan de slag gaat. Bijvoorbeeld dat hij/zij zelf bedenkt om een planning te maken voor een toetsweek en deze ook uitvoert of zelf aanpassingen doet om zich beter te kunnen concentreren of zelf om hulp gaat vragen aan een docent als dat nodig is.

Daarvoor ontwikkelde ik 7 stappen om jouw leerlingen te leren leren, plannen en concentreren, waarbij je ze motiveert om dit ook echt te gaan doen.

In dit blog stap 2 van de 7 stappen.

Stap 2: bereidheid tot veranderen

Je ziet bij Naomi dat door het inzicht in haar eigen gedrag, haar bereidheid tot veranderen al groter is. Ze snapt nu beter waardoor het uitvoeren van de planning haar niet lukte en noemt ook al dat het haar veel rust zou geven om een planning te maken.

Dit is dan ook vaak het moment dat we denken: 'Mooi, ze snapt het en ze wil ermee aan de slag. Nu gaan we ervoor!'. Dan worden er doelen gesteld, een plan gemaakt of we gaan meteen in de actie met het maken van die planning en afspreken over hoe ze zich hieraan gaat houden.

Dit is heel begrijpelijk. Toch is het niet handig om dit zo te doen.

Je slaat dan deze stap waarin je de bereidheid tot veranderen gaat vergroten over. Waarom is het zo belangrijk om hier tijd aan te besteden? Omdat de stap van inzicht (het zou handig zijn om het anders te doen) naar gedrag (het ook daadwerkelijk anders gaan doen) heel groot is. Gedrag veranderen en aanpassen is een uitdaging. Voor iedereen. Is de motivatie niet groot genoeg dan is de kans dat de volgende stappen goed uitgevoerd gaan worden heel klein. Het levert de leerling dan ook veel op als je tijd neemt voor deze stap. Dat levert uiteindelijk meer resultaat op. Hoeveel tijd je in deze stap moet doorbrengen is heel verschillend. Dit is afhankelijk van hoe groot de verandering is en van de motivatie die de leerling al heeft. Soms is één gesprek van een kwartier genoeg, bij een andere leerling zullen het meerdere gesprekken zijn.

Verandertaal ontlokken

Wat je in deze stap gaat doen is verandertaal ontlokken. Verandertaal zijn alle uitspraken van de leerling die pleiten voor veranderen en tegen de huidige situatie. In het voorbeeld van Naomi, noemt zij dat het haar rust zou geven als ze niet meer uitstelt. Dit is verandertaal. Het worden ook wel zelfmotiverende uitspraken genoemd. Dat de leerling dit zelf uitspreekt, is veel krachtiger dan dat jij het tegen ze zou zeggen. Hoe ontlok je dan die verandertaal. Die doe je door de leerling aan te zetten tot denken, bijvoorbeeld door de vragen die je stelt. Je kunt met de leerlingen de voordelen en de nadelen van het huidige en het nieuwe gedrag in kaart brengen.

Maar waarom is dat nou zo belangrijk om in kaart te brengen? Dat heeft alles te maken met ambivalentie. Ambivalentie zijn de twijfels die horen bij het veranderen van gedrag, die twijfels hebben we omdat gedrag veranderen altijd voordelen en nadelen heeft. Wanneer een leerling blijft twijfelen over of hij wel of niet iets aan zal gaan passen, dan zal er niet genoeg doorzettingsvermogen en daadkracht zijn om de verandering ook echt voor elkaar te krijgen. Je helpt de leerlingen door het in kaart brengen van de voor- en nadelen met het maken van een bewuste keuze voor de verandering.

Dit vraagt wel wat van jou. Het vraagt een basishouding waarbij je gelooft dat iedereen tot verandering in staat is. Dat je zonder oordeel bent en dat je respect hebt voor de autonomie van de ander. Het helpt om jezelf op te stellen als een nieuwsgierige onderzoeker: je bent heel benieuwd naar waarom iemand bepaald gedrag vertoont en hoe hij hierover denkt. Het vraagt ook dat je gespreksvaardigheden hebt waarmee je verandertaal kunt ontlokken: het stellen van goede open vragen, het geven van reflecties waardoor de ander zich begrepen voelt en gestimuleerd wordt om verder na te denken, bevestigingen geven waarmee je het zelfvertrouwen van de leerling vergroot, samenvattingen geven waarmee je de verandertaal versterkt en informatie op zo'n manier kunnen geven dat het aansluit bij de leerling en dat deze er ook echt iets mee wil gaan doen.

Gelukkig kun je dit leren. Door er meer over te weten en vooral door te oefenen. Wil jij ervaren wat Motiverende gespreksvoering voor jou kan betekenen? Doe dan mee aan de training Motiverende gespreksvoering.

Beslissingsbalans

Om de ambivalentie en de gevolgen van het huidige en nieuwe gedrag in kaart te brengen, werkt het heel goed om een beslissingsbalans met de leerling in te vullen. Je bespreekt hierbij zowel de voordelen als nadelen van het huidige en nieuwe gedrag. Dit maakt het mogelijk om rechtstreeks, maar wel op een respectvolle manier ook de negatieve kanten van het huidige gedrag te onderzoeken. Hierbij is het wel een aandachtspunt om niet in discussie te gaan met de leerling en om dit zonder oordeel te kunnen onderzoeken met de leerling. Ook hiervoor heb je de basishouding en gesprekstechnieken nodig, anders zou het averechts uit kunnen pakken.

Klik hier om de beslissingsbalans te downloaden

Ook met Naomi vulde ik de beslissingsbalans in. Haar gedrag nu was: planning niet uitvoeren. Het gewenste gedrag: planning wel uitvoeren. Uit het gesprek kwamen bij haar o.a. de volgende punten:

Voordelen van het huidige gedrag: kan niet mislukken als ik het niet doe, minder stress over het uitvoeren van de planning.

Nadelen van het huidige gedrag: meer stress omdat ik alles op het laatste moment moet doen, slechte kwaliteit van werk, ik vergeet dingen.

Nadelen van het nieuwe gedrag: ik ben bang dat het niet lukt, het lijkt meer tijd te kosten.

Voordelen van het nieuwe gedrag: goed gevoel over mezelf, meer zelfvertrouwen, werk op tijd af, rust, goede cijfers.

Het mooie tijdens het invullen was dat Naomi zelf de voordelen van het huidige gedrag en de nadelen van het nieuwe gedrag ging tegenspreken. 'Het slaat eigenlijk nergens op dat ik denk dat ik daardoor minder stress heb en dat het me minder tijd kost, dat lijkt misschien zo, maar uiteindelijk is het juist het tegenovergestelde.' En ook hierbij is het zo, dat nu zij het zelf inzag, dit veel krachtiger is dan wanneer ik het uit zou leggen. De conclusie van Naomi na het invullen: 'ik zie nu beter wat ik er aan heb als ik het gewoon ga doen, maar ik vind het ook spannend omdat ik bang ben dat het niet lukt. Toch wil ik het wel echt gaan doen.'

De bereidheid tot veranderen is vergroot bij Naomi. Ze wil er echt mee aan de slag. Ze voelt ook wat spanning, maar doordat ze deze nu beter kan plaatsen is dat oké voor haar. We hebben besproken dat dit gevoel normaal is bij verandering en dat het niet iets is wat in één keer moet lukken, maar wat we stap voor stap op gaan bouwen.