Naomi heeft bij stap 1 inzicht in haar eigen gedrag gekregen. Het is duidelijk geworden dat haar motivatie om de planning uit te voeren nog niet groot genoeg is. Bij stap 2 zijn we aan de slag gegaan met het vergroten van haar motivatie om te veranderen. Nadat Naomi de beslissing genomen had dat ze echt aan de slag wilde gaan met haar planning, heeft ze bij stap 3, het volgende doel gesteld: Ik ga de komende 6 weken 3 manieren uitproberen om me aan mijn planning te houden. Bij stap 4 bedacht Naomi manieren om haar doel te bereiken. Bij stap 5 hebben we alle informatie in een plan gezet. Bij stap 6, was het tijd om te gaan oefenen. Nu zijn we aangekomen bij stap 7: voortgang bespreken en evalueren.

Wanneer je tieners begeleidt bij het leren, plannen en concentreren blijkt de grootste uitdaging vaak de motivatie te zijn. Wanneer die ontbreekt, heeft het aanleren van vaardigheden weinig zin. De leerling gaat er dan toch niks (of veel te weinig) mee doen, behalve als jij er steeds naast blijft zitten...

Dat is natuurlijk niet wat je wilt. Je wilt graag dat de leerling zelf met de geleerde vaardigheden aan de slag gaat. Bijvoorbeeld dat hij/zij zelf bedenkt om een planning te maken voor een toetsweek en deze ook uitvoert of zelf aanpassingen doet om zich beter te kunnen concentreren of zelf om hulp gaat vragen aan een docent als dat nodig is.

Daarvoor ontwikkelde ik 7 stappen om jouw leerlingen te leren leren, plannen en concentreren, waarbij je ze motiveert om dit ook echt te gaan doen.

Stap 7: voortgang bespreken en evalueren

We zijn aangekomen bij de laatste stap. Bij deze stap bespreek je met de leerling de voortgang en evalueer je hoe het gaat. Bij stap 6 heeft de leerling de manier gevonden die werkt. Bij stap 7 ligt de focus op het ook daadwerkelijk dagelijks (blijven) toepassen. Hierbij gaat het om het aanleren van gewoontes. Wanneer het gedrag wat in het plan staat automatisch wordt, dan is het veel makkelijker om het vol te houden.

Bij het behalen van doelen denken we vaak aan wilskracht en doorzettingsvermogen om dit voor elkaar te krijgen. Uit vele onderzoeken blijkt dat wilskracht overschat wordt. Onze wilskracht heeft veel minder te zeggen dan wij zouden willen. Het overgrote deel van ons gedrag is automatisch. Het is dus de kunst om gedrag dat je helpt te automatiseren. Dan kost het (bijna) geen moeite meer om het vol te houden.

Grootste uitdaging bij het aanleren van gewoontes

Een gewoonte is een handeling die je doet zonder er bewust bij na te denken, en daardoor moeiteloos herhaalt in de daarvoor geschikte situaties. Dit zorgt ervoor dat je hersenen minder worden belast, zodat je je aandacht aan andere taken kunt besteden. Dit is maar goed ook, je zou er niet aan moeten denken dat je over alles wat je doet na moet denken hoe je dat doet. Je hersenen worden dan veel te zwaar belast. Nou simpel dus: we leren onszelf goede gewoontes aan die automatisch gedrag worden en klaar. Helaas is het zo simpel niet, ons brein werkt ons namelijk tegen.

Ons brein is altijd op zoek naar gemak en wil pijn en ongemak vermijden. We willen instinctief vermijden waar we bang voor zijn. Dat betekent dus dat het automatische gedrag wat ons brein uitkiest, niet altijd het gedrag is wat ons het meeste oplevert. Het gaat ons brein alleen om het nu hebben van een fijne ervaring. En dan is nu gaan gamen fijner dan alvast aan een verslag voor volgende week beginnen. Hersenen werken dus in eerste instantie het aanleren van nieuwe gewoontes vaak tegen. Het is goed voor leerlingen om te weten dat dit zo werkt. Gelukkig is het niet zo dat we niks kunnen doen om goede gewoontes aan te leren.

Een gewoonte verloopt altijd volgens de 4 stappen van de gewoontecyclus (James Clear):

1. Aanwijzing; deze prikkel zet je hersenen aan om bepaald gedrag in gang te zetten. Het is de informatie die voorspelt dat er een beloning volgt.
2. Verlangen; het verlangen is altijd de motiverende kracht. We verlangen naar de toestand die de aanwijzing met zich meebrengt, naar de beloning.
3. Actie; dit is de gewoonte die je hebt en die een gedachte of een handeling kan worden. Of dit gebeurt, hangt af van de moeite en de vaardigheid.
4. Beloning; dit is het doel van elke gewoonte.

Een gewoonte zal je niet altijd verder helpen. Kijk maar naar mijn eigen voorbeeld:
Aanwijzing: ik ben dit blog aan het schrijven en moet nadenken over hoe ik iets wil formuleren.
Verlangen: ik heb geen zin om na te denken (mijn hersenen willen ongemak voorkomen) en wil iets makkelijks doen.
Actie: ik open mijn mail om te kijken of er nieuwe mail is.
Beloning: mijn verlangen om iets makkelijks te doen en te stoppen met nadenken is bevredigd.

Zoals je ziet, is dat waar onze hersenen automatisch voor kiezen altijd gericht op te korte termijn. Dat ik me opgelucht voel omdat ik even niet na hoef te denken is maar van korte duur, daarna baal ik ervan dat dit blog niet opschiet.

Het aanleren van nieuwe gewoontes

De 4 stappen hierboven kun je ook inzetten voor het aanleren van goede gewoontes:

1. Aanwijzing --> Maak het zichtbaar. Hierbij kun je denken aan het koppelen van een nieuwe gewoonte aan een tijd en situatie. Als ik uit school kom dan.... Daarnaast helpt het om prikkels naar nieuwe gewoontes zichtbaar te maken en om prikkels naar slechte gewoontes onzichtbaar te maken.
2. Verlangen --> Maak het aantrekkelijk. Een aantrekkelijke gewoonte is veel makkelijker vol te houden. Je kunt het aantrekkelijker maken door de handeling die je moet doen te verbinden aan de handeling die je wilt doen.
3. Actie --> Maak het gemakkelijk. We laten ons vooral sturen door luiheid en gemakzucht. Hoe makkelijker een gewoonte dus is, hoe groter de kans dat we het ook echt gaan doen. Het moet zo eenvoudig zijn dat je het zelfs kunt doen als je geen zin hebt.
4. Beloning --> Maak het bevredigend. De kans dat je een gewoonte herhaalt, wordt veel groter wanneer je na de handeling direct een gevoel van succes hebt. Dan wil je het de volgende keer weer doen.

Help relativeren

Wat ik veel bij leerlingen zie gebeuren en wat ik trouwens ook heel erg bij mezelf herken, is het meteen opgeven als het een keer niet lukt. Je hebt je voorgenomen iets te doen om die nieuwe gewoonte aan te leren, het lukt een keer niet en je denkt 'laat nu maar zitten, het lukt toch niet meer.' Het helpt je leerlingen heel erg als je dit tijdens het evalueren bespreekbaar maakt. Het is oké als iets een keer niet lukt. Dat hoort erbij. Belangrijk is om het zo snel mogelijk weer op te pakken. Eén keer missen is niet zo erg. Ga je de gewoonte vaker overslaan dan wordt het het begin van een nieuwe gewoonte.

De gewoontes van Naomi

Naomi wil zichzelf als gewoonte aanleren dat ze 's avonds opschrijft welke 3 taken ze de volgende dag sowieso gaat doen. We hebben deze naast de 4 stappen gezet om te kijken wat ze kan doen om zichzelf een goede gewoonte aan te leren:

1. Aanwijzing --> Naomi koppelt het opschrijven van de taken aan een vast moment, na het avondeten. Ze maakt het zichtbaar voor zichzelf door haar planner in de keuken te leggen en haar spullen voor de volgende dag vast klaar te leggen.
2. Verlangen --> Het wordt aantrekkelijker voor Naomi doordat ze zichzelf beloont na het opschrijven van de 3 taken. Pas daarna mag ze haar favoriete serie gaan kijken.
3. Actie --> Naomi heeft het al makkelijker gemaakt door de spullen op een zichtbare plaats te leggen en een vast moment te bepalen.
4. Beloning --> Naomi houdt bij of het gelukt is om haar taken voor de volgende dag op te schrijven. Dit hangt op een zichtbare plek in de keuken. Het kruisje zetten voelt al als beloning, ze merkt ook dat ze de ketting niet wil doorbreken. Daarnaast is natuurlijk de beloning dat ze dan haar favoriete serie kan gaan kijken.

Meer weten over het gebruiken van de 7 stappen bij de begeleiding van jouw leerlingen?

Lees je graag? Koop dan mijn boek 'Motiveer en leer!'

Gebruikte bronnen voor dit blog:

De Ladder, Ben Tiggelaar, 2018
Je bent wat je doet, Roos Vonk, 2019
Elementaire gewoontes, James Clear, 2019